Roman həcmcə ən böyük, çoxşaxəli epik əsərdir. Müasir səviyyəyə
gələnə qədər roman uzun bir inkişaf yolu keçmişdir. Hətta antik ədəbiyyatda
belə romanın ilk nümunələri olmuşdur. Petroninin "Satrikon", Apuleyin
"Qızıl eşşək" və ya "Metamorfozalar" əsərləri ilk romanlardır.
F. Rablenin "Qarqantua və Pantaqurel", Servantesin
"Don Kixot", D. Defonun "Robinzon Kruzo", C. Sviftin
"Qulliverin səyahəti" əsərləri dünya ədəbiyatında romanın ilk maraqlı
nümunələri hesab oluna bilər. Bu romanlardan sonra XIX əsrdə romana bütün
dünyada maraq artmış, XX əsrdə isə roman qüdrətli, aparıcı bir janra
çevrilmişdir. Hələ 1835-ci ildə Belinskinin "Roman hər şeyi öldürdü, hər şeyi
uddu" qənaəti bu janrın bütün dünya ədəbiyyatında qarşısıalınmaz uğurlarından
xəbər verirdi. Hegelin romanı "burjua dövrünün eposu" adlandırması da
təsadüfı deyildi.
Roman Azərbaycan ədəbiyyatının da aparıcı janrlarından biridir. Hələ XI
əsrdə Nizami dünya ədəbiyyatının inciləri xəzinəsinə daxil ola biləcək mənzum
romanlar yaratmışdır. Ondan sonra gələn Azərbaycan şairləri də Nizaminin
qabaqcıl ənənələrindən yaradıcı şəkildə istifadə etmişlər.
Zaman keçdikcə Azərbaycan ədəbiyyatında nəsr də özünəməxsus yer
tutmağa başlamışdır. İndi başa düşdüyümüz mənada nəsrlə yazılan ilk Azərbaycan
romanı Zeynalabdin Marağayinin 1887-ci ildə yazdığı "İbrahimbəyin
səyahətnaməsi" romanıdır. Bundan sonra Cəlil Məmmədquluzadənin
"Danabaş kəndinin əhvalatları", Sultanməcid Qənizadənin "Şeyda
bəy Şirvaninin məktubları", Nəriman Nərimanovun "Bahadır və
Sona" əsərləri Azərbaycan romanının yeni istiqamətdə inkişafına
əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Sovet dövründə Azərbaycan romanının
yeni, gözəl, dünya romanı ilə səsləşən nümunələri yaranmışdır. Belə əsərlərə
misal olaraq Süleyman Rəhimovun "Şamo", "Saçılı",
Əbülhəsənin "Yoxuşlar", "Dünya qopur", M. S. Ordubadinin
"Qılınc və qələm", "Gizli Bakı", "Dumanlı
Təbriz", Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin "Studentlər", "Qızlar
bulağı", "Qan içində" və s. romanları göstərə bilərik. Bu
əsərlər əsasında Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında roman janrı və onun inkişaf
yolu haqqında tədqiqatlar aparılmışdır. Qulu Xəlilovun "Azərbaycan
romanının inkişaf tarixindən", Yavuz Axundovun "Azərbaycan sovet
tarixi romanları" monoqrafıyalarını bu sahədə atılmış uğurlu addımlar
hesab etmək olar.
Roman söz meydanı geniş olan bir ədəbi janrdır. Burada hər hansı bir
dövrün real mənzərəsini açmağa xidmət edən çoxşaxəli xarakterik süjet həm
dövrün mənzərəsini yaratmağa, həm də qəhrəmanların xarakterlərini ətrafiı bədii
təhlil süzgəcindən keçirməyə imkan verir. Romanda ayrı-ayrı qəhrəmanların
cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqəsi, onların işi, mübarizəsi, fərdi dünyası öz dolğun
bədii əksini tapır.
Roman həyat hadisələrinin daha geniş, əhatəli, dərindən əks etdirmək
ehtiyacından doğan bir ədəbi janrdır.
Geniş, əhatəli, monumental romanlar epopeya adlanır. Azərbaycan
ədəbiyyatında bu janrın yarındıcısı xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovdur. Onun beş
cildlik "Şamo" epopeyası ədəbiyyat tariximizdə son dərəcə əhəmiyyətli
bir hadisədir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder